با این نقشه بقا، کسب و کارها در بحران جنگ ایران نجات یافتند

در میانه جنگ ایران و اسرائیل در سال ۲۰۲۵، بسیاری از کسب‌وکارها به‌یک‌باره با واقعیتی غیرمنتظره روبه‌رو شدند: اختلال در زنجیره تأمین، قطعی گسترده اینترنت، کاهش تقاضای مصرف‌کننده، و فضای روانی ناپایدار. در چنین شرایطی، فقط برندهایی دوام آوردند که از قبل برای شرایط بحرانی آماده بودند و نقشه بقای واقعی در اختیار داشتند.

من پوریا تاجیک، مشاور توسعه کسب و کار هستم و این مقاله، یک راهنمای عملی و عمیق برای تمام مدیران، صاحبان برند و فعالان اقتصادی است که می‌خواهند بدانند در زمان جنگ و بحران، چگونه کسب‌وکار خود را نجات دهند، حفظ کنند و حتی رشد دهند.

درک ماهیت بحران برای کسب و کار

وقتی از جنگ حرف می‌زنیم، منظور فقط حملات موشکی یا تیترهای خبری نیست. برای یک کسب‌وکار، جنگ به‌معنای مجموعه‌ای از بحران‌های هم‌زمان است: قطع زنجیره تأمین، نوسانات شدید بازار، اختلال در تبلیغات و ارتباط با مشتری، قطعی اینترنت و کاهش ناگهانی فروش.

چرا این درک اولیه حیاتی است؟

تا زمانی که کسب‌وکار شما نتواند درک روشنی از نوع تهدیدها و تأثیرات بحران داشته باشد، هیچ استراتژی برندینگ یا تبلیغاتی حتی قوی‌ترین کمپین‌ها کارآمد نخواهد بود. درک دقیق از «چه چیزی ممکن است متوقف شود؟» و «کجا ضربه‌پذیر هستیم؟» اولین قدم در طراحی نقشه بقا در بحران کسب‌وکار است.

تسک‌های فوری در ابتدای بحران

1. لیست بخش‌های حساس کسب‌وکارت رو بنویس:

مثل تأمین‌کننده‌ها، سیستم پرداخت، کانال‌های ارتباطی با مشتری، انبار، تیم فروش.

2. از خودت فقط این ۴ سوال ساده رو بپرس:

• اگه اینترنت قطع بشه، چطور با مشتری ارتباط می‌گیرم؟
• اگه تأمین‌کننده‌هام از دست برن، چقدر دوام میارم؟
• اگه مشتری‌ها فعلاً خرید نکنن، راه درآمد جایگزینم چیه؟
• اگه محل کار یا انبار به هر دلیلی فعلا از دسترس خارج بشه برنامه جایگزین دارم یا نه؟

3. بر اساس جواب‌هات، یک «نقشه خطر» بساز:

خیلی ساده، جلوی هر مورد بنویس که چقدر برات مهمه و چقدر احتمال داره تو بحران از دست بره. هر چیزی که  “احتمالش زیاده”، باید خیلی زود براش راه‌حل داشته باشی.

تحلیل جایگاه فعلی کسب‌وکار شما در سبد نیازهای جامعه

در گام بعدی موضوع بسیار مهمی که باید بررسی کنید اینه که همه کسب‌وکارها در زمان جنگ به یک اندازه آسیب نمی‌بینند. بعضی محصولات و خدمات در چنین شرایطی همچنان مورد نیاز مردم هستند، اما بعضی از خدمات یا محصولات خیلی ساده از سبد خرید مردم حذف می‌شوند.

شناخت این موقعیت، یعنی اینکه بدونی کسب‌وکار تو الان در کدوم نقطه ایستاده، و بر اساسش تصمیم بگیری که چطور تغییر کنی، چطور مقاومت کنی، یا حتی چطور رشد کنی.

کسب‌وکار تو در کدوم دسته‌ست؟

• دسته نیازهای ضروری: مثل غذا، دارو، خدمات فنی ضروری و…
• دسته نیازهای نیمه ضروری: ممکن درخواست کم بشه اما حذف کامل نمی‌شن مثل پوشاک اقتصادی، ابزار، خدمات خانگی واجب و…
• دسته خدمات لوکس یا غیرضروری: اولین چیزهایی که مردم ازش می‌گذرن مثل اکسسوری، برندهای خاص، خدمات زیبایی خاص و…

بررسی کن که آیا خدماتت قابل تطبیق با نیازهای جدید هست؟

مثال: آموزش حضوری >>> آموزش آنلاین

فروش حضوری >>> بسته‌بندی اقتصادی + ارسال سریع

بررسی چند مثال از راه‌حل‌های کاربردی فروش محصول در بحران

بعضی کسب‌وکارها توی بحران، از سبد خرید مردم حذف می‌شن. اما حذف موقت، مساوی با نابودی نیست؛ فقط باید سریع واکنش نشون بدی و فرم کارتو عوض کنی.
موارد زیر صرفا چند مثال هستند و قطعا شما با کمی تامل و ایده پردازی مثال های مشابه خلاقانه ای برای کسب و کار خودتون میتونید پیدا کنید، فراموش نکنید شما باید درد مشتری و نیاز بازار رو به درستی درک کنید‌.

ایده‌های نجات برای برندهایی که تقاضا ندارن

1. تبدیل محصول به خدمت یا تجربه:

اگر فیزیکی نمی‌فروشه، تبدیلش کن به آموزش یا مشاوره.

مثال: فروشگاه دکوراسیون >>> تولید محتوای آموزشی برای تغییر چیدمان منزل با کمترین هزینه.

2. ارائه نسخه کم‌هزینه و اضطراری از محصول:

بسته‌بندی ساده، حجم کمتر، حذف آپشن‌های غیرضروری.

مثلاً فروش لوسترهای لاکچری؟ الان فقط نسخه‌های دیواری‌ مینیمال اقتصادی بفروش.

3. محصول ترکیبی با برندهای مکمل:

فرض کن تولیدکننده‌ی شلف دیواری دکوری هستی و توی بحران، فروش محصولاتت افت کرده. به‌جای توقف کامل، می‌تونی با یه فروشگاه لوازم خانگی همکاری کنی و یه پک ترکیبی به اسم “باکس قفسه اضطراری” طراحی کنی.

این پک می‌تونه شامل یک شلف ساده و مینیمال از طرف تو باشه، در کنار اقلام ضروری مثل چراغ شارژی، باتری، یا جعبه کمک‌های اولیه از برند طرف مقابل که کنار درب خروج نصب بشه.

با این ترکیب، نه‌تنها محصولت حذف نمی‌شه، بلکه به‌عنوان بخشی از یک راه‌حل واقعی برای شرایط بحرانی وارد سبد خرید مردم می‌شی.

4. سوئیچ موقت به کالای جایگزین:

با حفظ ماهیت برند، محصولاتی تولید کن که الان مشتری دارن.

مثال: برند لوازم تحریر » تولید یا فروش دفترچه برنامه‌ریزی  کار در خانه. ( در رابطه با برند خودتون این مورد رو شخصی سازی کنید )

5. ورود به فضای دیجیتال با آموزش، سرگرمی یا راهنمایی:

خودتو تبدیل کن به مرجع تخصصی حوزه‌ات.

مثال: برند آرایشی هستی که الان فروش نداری، پس آموزش مراقبت پوست در شرایط استرس‌زا بده. ( میتونی تصور کنی چقدر استراتژی  مفید و جذابیه ؟ )

اگر محصولت تقاضا داره اما کشش زیرساختت کمه، این‌ها رو انجام بده

1. پیش‌فروش کن، ارسال رو بنداز بعد بحران:

نقدینگی جذب کن بدون اینکه خودتو درگیر تأمین فوری کنی.

2. فروش به مشتری‌های طلایی رو اولویت‌بندی کن:

مشتری وفادار، الان ارزشش صد برابر شده. مستقیم بهش سرویس بده. ( واسه همین همیشه از قبل میگفتیم یک لیست و اطلاعات کامل همیشه از باشگاه مشتریان خودتون داشته باشید )

3. ارسال سریع و پشتیبانی اختصاصی فقط برای ۲۰٪ اول:

با محدودسازی هوشمندانه، هم فشار کم می‌شه، هم برندت ارزشمندتر به‌نظر می‌رسه.

4. نیروی پشتیبانی کمکی سریع جذب کن:

حتی موقت و پاره‌وقت، فقط برای مدیریت سفارش، ارسال، جواب دادن به مشتری

5. تبدیل شو به برند همیار بحران:

بخشی از سود رو اختصاص بده به کار مفید (مثلاً ارسال رایگان برای مناطق آسیب‌دیده). این فقط تبلیغ نیست، اعتمادسازی بلندمدته.

(در زمان بحران همه چیز فروش نیست، شما باید مسئولانه رفتار کنید و به جای بیکاری و انفعال مسئولانه رفتار کنید؛ مطمئن باشید نتیجه شگفت انگیزش رو خواهید دید.)

داشتن پلن واضح برای قطع کامل اینترنت

مطمئن باشید در بحران‌های ایران، قطع اینترنت سراسری یا سوییچ به اینترنت ملی تجربه‌ای تکرارشونده‌ست. کسب‌وکارهایی که به کل زیرساخت دیجیتال وابسته بودن، ناگهان فلج شدن. اما اونایی که از قبل پلن B داشتن، نه‌تنها زنده موندن، بلکه بعضاً پیشروی هم کردن.

تسک‌ها و راه‌حل‌ها برای دوام دیجیتال در خاموشی اینترنت:

1. هاست و سرور داخلی آماده کن:

اگر سایتت فقط روی سرور خارجی باشه، در اینترنت ملی بالا نمیاد. یا به‌کل سوییچ کن به هاست داخلی، یا حداقل یه نسخه‌ی آماده و سبک روی سرور داخلی داشته باش تا در زمان بحران بتونی سریع بهش سوئیچ کنی.

2. داده‌های حیاتی رو به‌صورت آفلاین ذخیره کن:

بانک اطلاعات مشتریان، سفارش‌ها، لیست قیمت، فایل‌های بازاریابی و حتی پیام‌های تبلیغاتی آماده باید همیشه روی لپ‌تاپ یا حافظه‌ی فیزیکی قابل دسترس باشه.

3. سیستم‌های جایگزین برای ارتباط با مشتری فعال کن:

مثل واتساپ ، پیامک انبوه، گروه و چنل در پیام‌رسان‌های داخلی و یا حتی بروشورهای پستی برای ارسال به مشتریان اصلی. در زمان قطعی، ساده‌ترین روش‌ها، ارزشمندترین‌ها می‌شن.

4. بک آپ گیری مداوم:

اگر‌ بحران جدی تر شد به طور مداوم از هاست خودتون بک آپ بگیرید و روی سیستم آفلاین اطلاعاتتون رو ذخیره کنید. قطعا هیچ کس دوست نداره همه زحماتش یک شبه دود بشه، پس هوشیار باشید‌.

زمان سکوت بازار، بهترین زمان برای رشد زیرساخت محتوایی و تقویت برند

وقتی فشار فروش کم می‌شه و مشتری‌ها منفعل‌ترن، وقتشه که برند هوشمند عقب نکشه؛ بلکه پشت صحنه رو قوی‌تر از همیشه بسازه. دوران سکوت بحران، بهترین بستر برای تولید، ذخیره و تقویت محتوای برندینگ، بازسازی استراتژی و حتی اجرای ری‌برندینگ کنترل‌شده است.

ایده‌ها و اقدامات تخصصی برای استفاده هوشمندانه از سکوت بازار:

1. آرشیو محتوای استراتژیک برای انتشار پسا‌بحران بساز:

الان دیگه خودتون بهتر میدونید که تولید محتوای بصری چقدر میتونه ارزشمند باشه، خوب چه چقتی بهتر از الان ؟ سر فرصت و با حوصله سعی کنید محتوای با کیفیت تولید و آرشیو کنید.

محتوای متنی: مجموعه‌ای از پست‌های تخصصی، مقاله‌های وبلاگی و کپشن‌های آماده با ساختار سئو شده آماده کنید.

دور هم جمع بشید و به جای صحبت‌های تکراری و خوندن خبرهای کانال تلگرامی برای هم، ایده پردازی کنید و خروجی جلسه رو مکتوب کنید.

محتوای روایی: روایت پشت‌صحنه، مستندهای کوتاه از تیم و فرایندها، محتوای انسانی و احساسی برای ارتباط واقعی با مخاطب بسازید.

واقعا سعی کنید به طریقی توی این بحران به هم‌وطن‌هاتون کمک کنید و محتوای اون رو منتشر کنید، این کار نه تنها شوآف نیست بلکه انتشار حال خوبه.

2. به حضور بین المللی برند خودتون جدی فکر کنید :

تصور کنید شرایط بحران شمارو مجبور کرده تا به طور بین المللی و خارج از ایران فعالیت کنید. آیا شما و برند شما تمام استاندارهای لازم برای فعالیت‌های بین المللی رو دارید؟

لوگوهای جهانی، اسلاید آماده پرزنتیشن، فایل‌های گرافیکی استراتژیک، پالت رنگ و فونت رسمی، کاور پست، پست‌تمپلیت آماده، هویت بصری یک‌پارچه، بیانیه برند و…

3. بازنویسی استراتژی برندینگ با تمرکز بر سناریوهای اضطراری:

برندتون فقط در زمان عادی نباید معنا داشته باشه.
یک لحن دوم طراحی کن: برند در بحران. این لحن باید کم‌هزینه، متواضع، امن و انسانی باشه.

4. اجرای ریبرندینگ در صورت نیاز:

اگر احساس می‌کنی برندت ساختار یا ظاهر قدیمی داره، و مدت‌ها بود که به یک خونه تکونی اساسی فکر میکردی الآن بهترین وقته برای بازطراحی ساختار برند.

بدون اعلام عمومی، آروم‌آروم از محتواهای جدید استفاده کن و در زمان مناسب رونمایی رسمی داشته باش.

این مسیر یه مسیر کاملا تخصصیه؛ پس اگه تو این مسیر نیاز به همراهی حرفه‌ای دارید، بهترین شرکت‌های مشاوره برندینگ ایران مثل لنزآپ، ایران‌نوین و پیلبان با تخصص در زمینه تبلیغات، برندینگ و استراتژی کسب و کار در شرایط بحران، گزینه‌هایی هستند که می‌تونید روی اون‌ها حساب کنید.

چگونه نقدینگی را حفظ کنیم و حتی در بحران «بقا مالی» داشته باشیم؟

در زمان جنگ، مهم‌ترین اصل این است که نقدینگی در جریان باشد. فروش به آن شدت مدنظر نیست، مهم این است که زنده بمانی و قلب کسب‌وکارت ضربه نخورد. برای این کار، باید چند تاکتیک هوشمندانه و چندلایه را هم‌زمان مدیریت کنی:

پیش‌فروش با وعده‌های ارزشمند واقعی

فروش قسطی یا پیش‌فروش انجام بده ؛ وعده بده که بعد از بحران، مشتری شامل شرایط ویژه ای میشه (مثل تخفیف، بسته رایگان یا خدمات پس از فروش ویژه)

جمع‌آوری سریع مطالبات

با مشتریان تماس بگیر و راهکار بده؛ بعضی‌ها حاضرند چند درصد تخفیف بدهند، اما نقد پرداخت کنند. این تاکتیک سریع‌تر بهت جریان نقدی می‌دهد و هم به روابط احترام می‌گذارد  .

تهاتر هوشمندانه

اگر مشتری نقدینگی ندارد، با کالا یا خدمات معامله کن. آن‌ها ممکن است چیزهایی داشته باشند که برایت مفید است—قدم به قدم نقدسازی می‌کنی بدون فشار پولی زیاد.

مدیریت هزینه و افزایش شفافیت مالی

بودجه چابک و پیش‌بینی سناریو: فرض کن ۳۰ یا ۵۰ درصد فروشت کاهش می‌یابد، سپس هزینه‌هایی را که می‌توانی توقف یا تعویق بگذاری مشخص کن؛ مانند تبلیغات پرهزینه، بخشی از نیرو یا پروژه‌های غیرضروری .

مذاکره با تأمین‌کننده و بانک‌ها

قبل از اینکه آن‌ها به دنبال پولت باشند، خودت تماس بگیر، شرایط پرداخت را تمدید یا تعویق کن. این باعث حفظ حسن سابقه تو و آرامش جریان تأمین کالا می‌شود.

حفظ ارتباط با جامعه و مشتری

در دل بحران، برندهایی باقی می‌مونن که خاموش نمی‌شن؛ بلکه صدای درست و انسانی‌شون رو تنظیم می‌کنن. حالا زمان ایجاد ارتباط عمیق با مخاطبه—نه با شعار، بلکه با روایت، با گوش دادن، با خدمت واقعی. الان دیگه کمپین نزن؛ قصه بگو. پست تبلیغاتی منتشر نکن؛ گزارش پشت‌صحنه بده. حتی از بحران های واقعیتون.

اگر مشتری‌هات احساس کنن کنارشی، حتی بدون خرید هم بهت وفادار می‌مونن. و وقتی فضا دوباره باز شد، اولین جایی که برمی‌گردن، برند توئه. پس بحران رو توی سکوت طی نکن، تبدیلش کن به سکوی بازسازی اعتماد.

پایان: این فقط بقا نیست، فرصته

نقشه بقا برای کسب‌وکار در زمان جنگ، یک مجموعه توصیه تئوریک نیست؛ ترکیبیه از تصمیم‌های شجاعانه، سازگاری سریع و دید بلندمدت. اگه این مقاله رو تا اینجا خوندی، یعنی هنوز به آینده برندت متعهدی. الان زمان اجرای تسک‌هاست. از همین امروز، یکی‌یکی اجراشون کن. فقط برندهایی که در سکوت برنامه‌ریزی کردن، بعد از بحران، صدای بلندی خواهند داشت.