رادیوتراپی یکی از تخصص های پزشکی است که طی فرآیندهای آن از اشعه های خاصی جهت درمان بیماران استفاده می گردد. عمدتا با استفاده از این اشعه ها بیماری هایی همچون سرطان درمان می شوند که امروزه بسیار شیوع یافته و در سراسر دنیا می توان افراد بسیاری را یافت که به این بیماری مبتلا هستند.
افرادی که به عنوان متخصص رادیوتراپی فعالیت دارند وظیفه دارند تا به اطلاعات جامعی درباره بیمار دست یافته و براساس این اطلاعات از برنامه های درمانی مناسبی استفاده کنند. متخصصین رادیوتراپی را با نام رادیولوژیست نیز می شناسند که امروزه در حوزه درمان بیماری هایی همچون سرطان ها نقش موثری را ایفا می کنند.
متخصص رادیوتراپی در تیم های خاصی فعالیت می کند و این تیم ها نیز تحت راهنمای سرطان شناس ها به درمان بیماران سرطانی می پردازند. دامنه فعالیت های این دسته از متخصصین به گونه ای است که در زمینه های شبیه سازی ، برنامه ریزی و درمان ارائه خدمت نموده و قادرند تا با دانش و آگاهی بالای خود روند درمان را تشریع بخشند.
پرتودرمانگر یا دکتر رادیوتراپیست کیست؟
پرتودرمانگرها از ماشین های بسیار پیشرفته ای به نام شتاب دهنده های خطی یا LINAC استفاده می کنند.
این دستگاهها برای درمان تمام قسمتهای بدن بیمار با ارسال پرتوهای پر انرژی اشعه ایکس یا الکترونها به تومورها و سلولهای سرطانی استفاده میشوند.
این تکنیک درمانی به مرور زمان تومور یا سلول ها را کوچک یا از بین می برد.
انواع روشهای پرتو درمانی
پرتو درمانی خارجی: در این نوع پرتودرمانی، اشعههای پرانرژی از بیرون بدن توسط ابزار مخصوصی تابانیده میشوند.
این روش معمولترین روش پرتودرمانی برای درمان سرطان است. نام دیگر این رادیوتراپی تلهتراپی (رادیوتراپی از راه دور) است.
پرتو درمانی داخلی: رادیوایزوتوپ تراپی و یا براکیتراپی نامهای دیگر پرتودرمانی داخلی هستند.
این مادهی رادیواکتیو درون بدن فرد و در نزدیکی محل سرطان قرار داده میشود. مادهی رادیواکتیو میتواند به شکل لوله، سیم، کپسول و یا دانه درون بدن جایگذاری شود.
رادیوتراپی یا پرتودرمانی چیست؟
پرتو درمانی یا همان رادیوتراپی یک نوع روش درمانی است که در آن از امواج پرانرژی همچون اشعهی ایکس برای درمان سرطان استفاده میشود. این روش سلولهای سرطانی و بافتهای اطراف آن را تحت تأثیر قرار میدهد. همانطور که از تعریف پرتو درمانی برداشت میشود، سلولهای سالم هم در این درمان آسیب میبینند و از بین میروند. این مسئله میتواند سبب ایجاد عوارض جانبی شود. سلولهای سالم معمولاً میتوانند خود را ترمیم کنند، اما این امکان برای سلولهای سرطانی وجود ندارد. زمانیکه سلولهای سالم خود را مجدداً بازسازی میکنند، عوارض جانبی رادیوتراپی هم بهبود مییابند.
اشعههای پر قدرت در پرتو درمانی، مادهی وراثتی یا DNA درون سلولهای سرطانی را از بین میبرد و به آن آسیب میرساند. اگر سلول نتواند DNA را ترمیم کند، قابلیت حیات خود را از دست میدهد.
پرتودرمانی توسط یک تیم درمانی حرفهای متشکل از متخصص انکولوژی و متخصص رادیوتراپی برنامهریزی و اجرا میشود، زیرا این درمان بسیار حیاتی و مهم است. در واقع مهمترین نکته در پرتو درمانی، درمان سرطان با کمترین آسیب به سلولهای سالم است.
چرا پرتودرمانی انجام میشود؟
یک بیمار به دلایل مختلفی ممکن است پرتودرمانی انجام دهد. این دلایل عبارتاند از:
۱. پرتودرمانی با هدف درمان سرطان
یکی از روشهای درمانی برای درمان سرطان پرتودرمانی به تنهایی است. ممکن است برای یک بیمار سرطانی، جراحی به همراه پرتودرمانی انجام شود. این کار خطر بازگشت سرطان را کاهش میدهد. گاهی هم ممکن است رادیوتراپی قبل از جراحی انجام شود. این کار تومور را کوچک و محدود میکند و برداشتن آن را با جراحی تسهیل مینماید.
۲. پرتودرمانی به منظور کاهش علائم
گاهی هدف درمان کاهش علائم بیماری و تسهیل وضعیت بیمار است. در این موارد از پرتو درمانی برای کاهش علائم سرطان چون سرفه و درد استفاده میشود. پزشکان پرتو درمانی با این هدف را زمانی پیشنهاد میکنند که سرطان درمان نداشته باشید و علائم رو به وخامت باشند. در این صورت با محدود کردن رشد تومور، علائم آن را تا حدودی تخفیف میدهند.
۳. کمک کننده به سایر روشهای درمانی
پرتودرمانی را میتوان قبل و بعد از روشهای درمانی دیگر انجام داد تا به اثرگذاری بیشتر آنها کمک کند. کمورادیوتراپی که ترکیبی از شیمیدرمانی و رادیوتراپی است، نمونهای از این نوع درمان است.
۴. پرتودرمانی به منظور کنترل تومور
تومورهایی که نمیتوان درمان کرد را باید کنترل کرد. در صورتی که رشد تومور کنترل شود، کیفیت زندگی بیمار سرطانی افزایش چشمگیری پیدا میکند. در این موراد میتوان از پرتودرمانی برای کنترل رشد تومور استفاده کرد.
کدام بیماری ها نیاز به پرتودرمانی دارند؟
باتوجه به درمان های موثر این روش امروزه می توان استفاده از این متد را برای درمان نمودن انواع تومورها مانند تومورهای مغز ، پستان ، دهانه های رحم ، حنجره ، پروستات ، پوست ، نخاع ، بافت های نرم و استخوان ، لوسمی و لنفوم را شاهد بود که هر دام اهمیت خاص خود را داشته و در صورت ابتلا نباید به سادگی از کنار آن ها عبور نمود. رادیوتراپیست ها براساس نوع تومور یا میزان آسیب دیدگی بافت ها مقدر دز مورد استفاده در این متد درمانی را مشخص می کنند تا به این صورت بتوانند در انتها به نتایج قابل قبولی دست یابند.
جالب است بدانید این متد درمانی را نوعی پیشگیری کننده نیز می دانند که با قابلیت های بی نظیر خود قادر است تا از رشد سلول های سرطانی جلوگیری نموده و موجب کوچک ترشدن سلول های سرطانی موجود نیز شود. این روند کوچک شدن در انتها سبب از بین رفتن کامل سلول های سرطانی می شود به همین دلیل است که اهمیت بسیار بالایی داشته و نباید نادیده گرفته شود. علاوه بر مطالبی که بیان شد لازم است بدانید پرتودرمانی می تواند از میزان دردناشی از بیماری ها کاسته و شرایط بهتری را برای بیماران رقم بزند.
برای آشنایی با دیگر تخصص های پزشکی روی لینک زیر کلیک کنید:
https://doctoreto.com/landing/specialties/
عوارض پرتودرمانی چیست؟
در این بخش از نوشتار خود قصد داریم تا اشاره ای نیز به مجموعه عوارض پرتودرمانی داشته باشیم. لازم به ذکر است که میزان عوارض پرتودرمانی براساس عامل های خاصی متفاوت بوده و نمی توان در این زمینه نظر قطعی داد. از مهم ترین عامل های دخیل در این امر می توان به شرایط بدنی بیمار ، نوع بیماری ، نوع درمان ، مدت و شدن تابش اشاره نمود که هرکدام اثرات خاص خود را داشته و نمی توان به سادگی از کنار آن ها عبور نمود. براساس مطالبی که بیان شد پرتودرمانی ممکن است برای برخی بیماران هچ گونه عارضه ای به همراه نداشته باشد.
برخی افراد نیز براساس شرایطی که به آن ها اشاره شد دیگر عوارض این متد درمانی می شوند. این عوارض ممکن است بلافاصله پس از پایان جلسه پرتودرمانی بروز یافته و یا ممکن است مدتی پس از طی نمودن این جلسات وقوع یابند بنابراین این موضوع نیز برای بیماران مختلف متفاوت است. از مهم ترین عوارض این امر می توان به موارد زیر اشاره نمود که در برخی شرایط ممکن است در سریع ترین زمان ممکن است بهبود یابند و در برخی دیگر نیاز به مدت زمان بیشتری جهت رفع شدن دارند.
- سخت شدن عضلات و مفاصل
- سخت شدن بافت ها
- عوارض خونی
- تهوع
- اسهال
- بی اشتهایی
- عوارض پوستی
- خستگی
قبل از انجام رادیوتراپی به این نکات دقت کنید!
قبل از اینکه پرتودرمانی شما آغاز شود، باید مراقبتهای خاصی را انجام دهید و نکاتی را در نظر داشته باشید که همهی آنها را تیم درمانی به شما آموزش میدهند. این کار به منظور افزایش کارایی رادیوتراپی و کاهش عوارض جانبی آن است. در ابتدا تیم درمانی به شما توضیحات لازم را به شما میدهند و یک رضایتنامه از شما دریافت میکنند. نکاتی که قبل از انجام رادیوتراپی باید در نظر داشته باشید شامل موارد زیر هستند:
۱. به هیچ عنوان نباید باردار باشید!
نباید باردار باشید یا در صورتی که آقا هستید، همسرتان نباید باردار باشد. پرتو درمانی میتواند بر جنین در حال رشد تأثیر منفی بگذارد و به او آسیب بزند. قبل از انجام این درمان، باید یک تست بارداری بدهید. همچنین باید در طول درمان از روشهای جلوگیری از بارداری استفاده کنید. در رابطه با توانایی باروری بعد از انجام این فرایند درمانی باید با پزشک خود صحبت کنید و اطلاعات بیشتری کسب کنید.
۲. وجود ابزارهای پزشکی در بدنتان را به پزشک اطلاع دهید.
در صورتی که جراحی قلبی انجام دادهاید و یا در بدن خود ابزار خاصی چون باتری قلبی دارید، باید با پزشک خود در میان بگذارید. پرتودرمانی میتواند بر روی این وسایل اثر بگذارد و باید به طور خاصی برنامهریزی شود.
۳. مراقبتهای پوستی را جدی بگیرید.
این درمان ممکن است بر پوست شما، بهویژه در محل سرطان واکنش پوستی ایجاد کند و به آن آسیب برساند. سعی کنید از پوست خود در این نواحی مراقبتهای بیشتر و دقیقتری به عمل آورید.
۴. سیگار را ترک کنید.
ترک سیکار اثرگذاری پرتودرمانی را چندین برابر میکند. همچنین عوارض جانبی پرتودرمانی را به طرز چشمگیری کاهش میدهد.
مراقبتهای بعد از پرتو درمانی
مراقبتهای بعد از انجام رادیوتراپی متناسب با نوع سرطان و روند درمانی شما برنامهریزی میشود. این مراقبتها ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- مایعات زیادی بنوشید. در صورتی که در اثر انجام رادیوتراپی، گلوی شما زخم شد، آب خنک بنوشید تا آن را تسکین دهد.
- سعی کنید رژیم غذایی پرکالری و پر پروتئین داشته باشید.
- استراحت خود را افزایش دهید.
- رادیوتراپی ممکن است موجب اسهال، تهوع و استفراغ شود. برای پیشگیری از بدتر شدن این عوارض، بهتر است رژیم غذایی سبک همراه با فیبر داشته باشید و از خوردن غذاهای چرب و سنگین پرهیز کنید.
- وعدههای غذایی کم حجم بخورید. تعداد وعدهها را زیاد و حجم آنها را کم کنید.
- از خوردن نوشیدنیهای گازدار بپرهیزید.
- در صورت داشتن علائم تنفسی، تنگی نفس، درد قفسهی سینه، گیجی و تشنج با اورژانس تماس بگیرید.
میزان موفقیت پرتودرمانی چقدر است؟
همان گونه که بیان نمودیم پرتودرمانی از جمله روش های جدیدی به شمار می رود که در راستای درمان سرطان اثربخش بوده و می تواند بیماران به نتایج خوبی برساند. در حال حاضر انواع مختلفی از پرتودرمانی به کار گرفته می شوند که هرکدام ویژگی های خاص خود را دارند. در این شرایط نیز میزان موفقیت پرتودرمانی به نوع آن بستگی دارد.
در پرتودرمانی دستگاه ها در خارج از بدن قرار داشته و این اشعه ها نیز توسط این دستگاه ها به بدن ارسال می گردند. در راستای میزان موفقیت این نوع پرتودرمانی باید گفت که برای سرطان های متوسط مناسب بوده و می توانند ان ها درمان کنند اما قادر به پاسخگویی به سرطان های پیشرفته نمی باشند.
زمانی که بیمار مبتلا به سرطان های پیشرفته باشد باید برای درمان وی با استفاده از رادیوتراپی باید به دنبال پرتودرمانی داخلی رفت. ساختار این متد به گونه ای است که از منبع اشعه ای داخل بدن استفاده می گردد. در برخی مواقع از ایمپلنت های مخصوصی نیز برای جاسازی این اشعه ها استفاده می شوند که با ساختار و قابلیت های بی نظیر خود قادرند تا جوابگوی سرطان های پیشرفته باشند. درصد موفقیت این نوع رادیوتراپی بالاست اما این نکته را نیز نباید فراموش کرد که عوارض بیشتری نسبت به روش های دیگر دارد.